حوض کوثر
| معاد |
حَوْض کوثر نام حوض یا نهری در بهشت است. این حوض که با نام حوضُ النَّبی نیز شناخته می‌شود در حدیث ثقلین و دیگر روایات به‌تصریح بیان شده است. بنا بر نقل روایات، قرآن و اهل بیت(ع) در کنار این حوض بر پیامبر اکرم(ص) وارد می‌شوند و پیامبر(ص) با مؤمنان امت خویش در کنار آن حوض دیدار می‌کند. بنابر روایات شیعه و اهل سنّت، حضرت علی(ع) ساقی حوض یا ساقی کوثر است.
اهمیت و جایگاه
سوره‌ای به نام کوثر در قرآن وجود دارد، اما تعبیر حوض کوثر در قرآن ذکر نشده است. روایات فراوانی درباره حوض کوثر آمده و درباره آن سخن گفته است. علامه مجلسی در جلد هشتم کتاب بحارالانوار و در باب «صفة الحوض و ساقیه صلوات الله علیه»، به ویژگی‌های حوض و ساقی آن اشاره کرده است. اهمیت و جایگاه حوض کوثر آن‌جاست که قرآن و اهل‌بیت بر پیامبر در کنار این حوض وارد می‌شوند و با مؤمنان واقعیِ امت پیامبر دیدار می‌کنند. بنا بر روایات شیعه و اهل‌سنت، حضرت علی(ع) ساقی کوثر است.
مفهوم‌شناسی
حوض واژه‌ای عربی، به‌معنای محل جمع شدن آب است یا جایی که برای نگهداری آب در زمین ساخته می‌شود. واژه حوض و مشتقات آن در قرآن نیامده است؛ ولی برخی از مفسران واژه کوثر را در نخستین آیه سوره کوثر، همان حوض پیامبر(ص) می‌دانند و در منابع جدیدتر آن را به برکه و آبدان معنا کرده‌اند. واژه حوض با اضافه تشریفی به پیامبر (ص) (حوضِ نبی)، در بسیاری از منابع آمده است و نقل شده که رسول اکرم(ص) با مؤمنان امت خویش در کنار آن دیدار می‌کند.
نقل شده که آب حوض کوثر از شیر، سفیدتر و از عسل، گواراتر است.
حوض کوثر در احادیث
عالمان دین احادیث حوض را متواتر و اعتقاد به وجود حوض را از شرایط ایمان شمرده‌اند. شیخ صدوق ، باور به وجود آن را از اعتقادات شیعه امامیه دانسته است.
بَقی بن مَخلد قُرطبی (متوفای ۲۷۶ق) روایات مربوط به حوض از طریق اهل سنت را در کتاب خود با عنوان «ما رُویَ فِی الحَوض و الکوثر» گرد آورده است. ابوالقاسم ابن بَشکوال (متوفای ۵۷۸ق) نیز ذیلی بر این کتاب نوشته است. عبدالقادر بن محمد عطا صوفی این دو کتاب را به‌همراه مستدرکی از احادیث حوض و کوثر با عنوان مرویات الصحابه رضی الله عنهم فی الحوض و الکوثر (مدینه ۱۴۱۳ش) منتشر کرده است.
ویژگی‌ها
گستره این حوض و شمار جام‌های کنارِ آن، در بسیاری از منابع کهن اسلامی به تفصیل آمده است. در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) وسعت این حوض بیش از فاصله عَدَن تا عَمان یا کعبه تا بیت المقدس یا صنعا تا بُصری و تعداد جام‌های آن بیش از شمار ستارگان دانسته شده است.
ساقی کوثر و واردشوندگان بر حوض
بنابر روایات شیعه و اهل سنّت، امیرالمومنین ساقی حوض یا ساقی کوثر و یاور و همراهِ پیامبر(ص) در کنار حوض است.
طبق حدیث ثقلین، قرآن و عترت پیامبر(ص) روز رستاخیز در کنار حوض بر آن حضرت وارد می‌شوند.
در آثار اسلامی، امام علی (ع) نخستین کسی دانسته شده است که کنار حوض به حضور پیامبر(ص) می‌رسد و مانع آمدن منافقان به کنار حوض می‌شود.
محرومان از حوض
بنابر حدیثی نبوی، آنان که پس از پیامبر(ص) مرتکب بدعت شوند، به حوض راه نمی‌یابند. ونیز منافقان و همچنین در روایات آمده‌است که هرکس به حوض پیامبر(ص) باور نداشته باشد، به کنار آن راه نمی‌یابد.
حوض کوثر در ادبیات
در اهمیت و جایگاه حوض کوثر همین کافی است که در طول تاریخ شاعران به زبان‌های مختلف در باره آن شعر سروده‌اند و گاهی در سروده‌ها به عنوان چشمه کوثر معرفی شده‌است مانند این رباعی منسوب به حافظ
| ماهم که رخش روشنی خور بگرفت | گرد خط او چشمهٔ کوثر بگرفت | |
| دل‌ها همه در چاه زنخدان انداخت | وآنگه سر چاه را به عنبر بگرفت |
اشعار سید اسماعیل حمیری نیز یکی از مشهورترین سروده‌ها درباره حوض کوثر و محرومیت دشنمان امیرالمؤمنین(ع) از حوض کوثر است. ابیاتی از قصیده معروف حمیری این است:
| وَ أَزْمَعُوا غَدْراً بِمَوْلَاهُمُ | تَبّاً لِمَا کَانَ بِهِ أَزْمَعُوا | |
| لَا هُمْ عَلَیْهِ یَرِدُوا حَوْضَهُ | غَداً وَ لَا هُوَ فِیهِمُ یَشْفَعُ | |
| حَوْضٌ لَهُ مَا بَیْنَ صَنْعَا إِلَى | أَیْلَةَ وَ الْعَرْضُ بِهِ أَوْسَعُ | |
| یُنْصَبُ فِیهِ عَلَمٌ لَلْهُدَى | وَ الْحَوْضُ مِنْ مَاءٍ لَهُ مُتْرَعٌ | |
| یَفِیضُ مِنْ رَحْمَتِهِ کَوْثَرٌ | أَبْیَضُ کَالْفِضَّةِ أَوْ أَنْصَعُ | |
| حَصَاهُ یَاقُوتٌ وَ مَرْجَانَةٌ | وَ لُؤْلُؤٌ لَمْ تَجْنِهِ إِصْبَعُ | |
| بَطْحَاؤُهُ مِسْکٌ وَ حَافَاتُهُ | یَهْتَزُّ مِنْهَا مُونِقٌ مَرْبَعٌ | |
| أَخْضَرُ مَا دُونَ الْوَرَى نَاضِرٌ | وَ فَاقِعٌ أَصْفَرُ أَوْ أَنْصَعُ | |
| فِیهِ أَبَارِیقُ وَ قِدْحَانُهُ | یَذُبُّ عَنْهَا الرَّجُلُ الْأَصْلَعُ | |
| یُذَبُّ عَنْهَا ابْنُ أَبِی طَالِبٍ | ذَبَّاً کَجَرْبَا إِبِلٍ شُرَّعٌ | |
| وَ الْعِطْرُ وَ الرَّیْحَانُ أَنْوَاعُهُ | زَاکٍ وَ قَدْ هَبَّتْ بِهِ زَعْزَعُ | |
| رِیحٍ مِنَ الْجَنَّةِ مَأْمُورَةٌ | ذَاهِبَةٌ لَیْسَ لَهَا مَرْجِعٌ | |
| إِذَا دَنَوْا مِنْهُ لِکَیْ یَشْرَبُوا | قِیلَ لَهُمْ تَبّاً لَکُمْ فَارْجِعُوا |
قصد حیله کرده با مولای‌شان / ای دو صد لعنت بر آن شورای‌شان
تا که از تدفین او برگشته‌اند / جملگی از دین او برگشته‌اند
حرف دیروز پیمبر کز اله / آمده، کردند مر او را تباه
آن‌چه شد زان بی‌خرد نامردمان / سود دادند و گرفتندی زیان
قطع ارحامش نمودند از ستیز / حق جزای‌شان دهد در رستخیز
چون که فردا شد قیامت را قیام / آن همه لب‌تشنه و خشکیده کام
نی مر آنان را ز حوض او نصیب / نی شفاعت‌خواه‌شان باشد حبیب
وسعت آن حوض چون دریا بود / نی به قدر ایله تا صنعا بود
پرچمی در وی بود افراشته / آب اندر وی بود انباشته
نهر کوثر می‌شود جاری از آن / پرچم وی رهنمای مؤمنان
در سفیدی آمده به‌تر ز سیم / سنگ ریزه اندر او درّ یتیم
خرّم است و رنگ‌رنگ و مشک‌فام / بوی جنّت آید از وی در مشام
ظرف‌های آن بسی جالب بود / ساقی آن پور بوطالب بود
سوی او آیند تا نوشند از آن / بشنوند نفرین و ردّ بی‌امان
کای گروه اوفتاده در ضلال / مر شما را نیست این آب زلال
این برای احمد و یاران اوست / وآن‌که او را حبّ فرزندان اوست .
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ص۱۶-۲۹.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۹۴؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۸۶.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه «حوض»؛ صفی‌پوری، منتهی الارب، ۱۲۹۸ش، ذیل واژه «حوض».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲۰، ص۲۱۷-۲۱۸؛ فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص ۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه «حوض».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۴۱۷-۴۱۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲۰، ص۲۱۷-۲۱۸.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص ۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۴۰۱.
- ↑ غزالی، احیاء علوم الدین، ۲۰۰۴م، ج۱، ص۱۲۵؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۰۷ق، ج۱۵، ص۵۳؛ مناوی، فیض القدیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۲۸.
- ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ ، کتابخانه مجازی الفبا.
- ↑ ، کتابخانه مجازی الفبا.
- ↑ ، سایت کتاب ارس.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۳؛ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ رجوع کنید به: ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۳؛ بقی بن مخلد، ماروی فی الحوض و الکوثر، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۰ـ۸۱، ۸۸.
- ↑ رجوع کنید به: خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۹۴؛ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۸۶.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۵۹-۵۶۰؛ اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۳۸۷ق، ج۱۰، ص۲۱۱
- ↑ رجوع کنید به ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۵، ص۱۸۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۰۹؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۰؛ ج۹، ص۱۶۳-۱۶۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۳۴-۱۳۶.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۳۶؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۰
- ↑ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص۹۱.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، دار الفکر، ج۷، ص۶۵-۶۹.
- ↑ طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ق، ج۱، ص ۸۶
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۷۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۹، ص۳۴.
- ↑ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب،۱۳۷۹ ق، ج۲، ص ۱۶۳.
- ↑ ترجمه منظوم از آیت الله حسن زاده آملیhttp://fiz.blogfa.com/post/152
- ↑ برای دیگر ویژگی‌های این حوض رجوع کنید به: مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دار الفکر، ج۷، ص۶۵؛ سیوطی، الجامع الصغیر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۸۱.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، تحقیق وتصحیح محدحسین آشتیانی و هاشم رسولی محلاتی، قم، نشر علامه، چاپ اول ۱۳۷۹ق.
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، مصحح علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- احمد ابن حنبل، مسند، بیروت، دار صادر، بی تا.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
- اصفهانی، احمد بن عبداللّه ابونعیم، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، تصحیح محمدامین خانجی، بیروت، بی نا، ۱۳۸۷ق.
- بقی بن مخلد قرطبی، ماروی فی الحوض و الکوثر، مصحح عبدالقادر صوفی، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم، ۱۴۱۳ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تصحیح یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت بی نا، ۱۴۰۶ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، چاپ مالک محمودی، قم، ۱۴۱۴ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب امام امیر المؤمنین، مصحح مالک محمودی، قم، مرکز نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تصحیح محمد معین، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الجامع الصغیر فی احادیث البشیرالنذیر، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۹ق.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، مصحح عصام عبدالسید، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۳۷۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کتاب الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، مرکز نشر اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- صفی پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغه العرب، تهران، بی نا، ۱۲۹۸ش.
- طبری، احمد بن عبدالله، ذخائرالعقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، بی نا، ۱۳۵۶ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- غزالی، محمد بن محمد، احیاءعلوم الدین، مصحح محمد محمد تامر، قاهره، بی نا، ۲۰۰۴م.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیرالصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران، مکتبه الصدر، ۱۳۷۳ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- مسلم بن حجاج النیشابوری، صحیح مسلم، تصحیح و تعلیق یحیی بن شرف النووی، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷ق.
- مسلم بن حجاج النیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، (بی تا).
- مناوی، محمد عبدالرووف بن تاج العارفین، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، تصحیح احمد عبدالسلام، بیروت، بی نا، ۱۴۱۵ق.
- هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
- ما روی الحوض و الکوثر، کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
- مرویات الصحابة رضی الله عنهم فی الحوض و الکوثر، سایت کتاب ارس، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: